تاریخچه و نقشه جامع شهر گرگان در ویکی خبرنگاران - مجله رویگری

به گزارش خبرنگار حوزه سفر و گرشگری گروه اجتماعی خبرگزاری خبرنگاران, شهر گُرگان (شهرستان گرگان) مرکز استان گلستان و در جانب شرقی شمال کشور ایران است.

گرگان کنونی تا سال 1316 اَستَرآباد یا اِستارباد نام داشت.گرگان قدیمی که به عربی جرجان خوانده می شد شهری آباد و مهم بود که در نزدیکی گنبد کاووس امروزی قرار داشته و اینک ویرانه های آن در حوالی امام زاده یحیی بن زید قرار گرفته است. نام فعلی گرگان که جایگزین نام کهنش، استرآباد شده، در واقع، برگرفته از (جرجان) و گرگان قدیم از شهریور 1316 برای این شهر استفاده شد.

این سرزمین که طول تاریخ از ایالت های مهم ایران بود، بر اثر سیاست های نابجای حکومت پهلوی و با نادیده دریافت واقعیت های تاریخی و منطقه ای در سال 1316 به سرزمین مازندران ملحق گشت. این اقدام نادرست در طول شش دهه موجب عقب ماندگی و رکود منطقه در تمامی ابعاد رشد و توسعه شد.

سرزمین و مردم منطقه گرگان در این سالها تولیدکننده انواع محصولات مهم کشاورزی و تأمین کننده محصولات غذایی و مواد اولیه کارخانه ها و کارگاههای صنعتی در استانهای دیگر و نیروی کار ارزان و مناسبی بودند که موجبات رشد و توسعه مناطق دیگر بخصوص مرکز و غرب استان مازندران را فراهم می کردند.

این منطقه بالغ بر 20 هزار کیلومترمربع وسعت و نزدیک به یک میلیون و 700 هزار نفر جمعیت دارد. شهر گرگان در حال حاضر (با احتساب جمعیت روستاهایی که به شهر پیوسته اند)، قریب 270 هزار نفر جمعیت و حدود 60 کیلومترمربع وسعت دارد.

اقلیم منطقه بسیار متنوع است و کوه، جنگل و مرتع، جلگه و دشت، صحرا و شوره زار، دریا و خلیج، رودخانه و تالاب، و زمین زراعی را شامل می گردد.

این استان همچنین در شمال دارای مرز طولانی با جمهوری ترکمنستان است و دروازه ورود به کشورهای آسیای مرکزی محسوب می گردد.

بنا به اظهار مورخان، جابجایی اقوام آریایی از حدود چهار هزار سال پیش به سمت فلات ایران، و ترکیب و درآمیختن خبرنگارانن با بومیان این سرزمین، موجب به وجود آمدن فرهنگ و تمدن جدیدی به نام ایران و جامعه ایرانی گشت و منطقه گرگان که پیش از ورود آریایی ها دارای تمدن و فرهنگ خاص بوده از اولین سرزمین هایی بود که پذیرای این اقوام مقتدر شد.

تا قرن هفتم هجری این منطقه به نام ایالت گرگان و از آن پس به استراباد معروف بوده است. ایالت گرگان یا ولایت استراباد در گذشته بسیار وسیع بوده و وسعت آن چندین برابر وسعت کنونی بوده است و مرزهای آن از شمال به ایالت خوارزم از جنوب به ایالت قومس از شرق به خراسان بزرگ و از غرب به دریای خزر و ایالت طبرستان یا مازندران محدود می شد.

سرزمین و ایالت گرگان در طول تاریخ به دلیل موقعیت بسیار حساس و مهم خود و همچنین واقع شدن حد شمالی آن به عنوان مرز شهرنشینان و صحرا نشینان از اهمیت سیاسی و نظامی زیادی برخوردار بوده و بیشتر محل نزاع و درگیری بوده و کمتر از آسایش و آرامش برخوردار بوده است. تنها هنگامی که فرمانروایان مقتدر و قوی در آن مسلط می شدند آرامش نسبی در آن برقرار می شد. به سبب برخورداری از همین اهمیت سیاسی و نظامی در زمان ساسانیان دیواری بزرگ به طول پنجاه فرسنگ از شرق به غرب در آن بنا کردند که مانع یورش مهاجمان گردد. از این دیوار هم اکنون آثار پراکنده ای در دشت گرگان باقی مانده است. مورخان از این دیوار دفاعی با نامهای سد اسکندر، سد فیروز و دیوار گرگان یاد نموده اند.

گرگان از مهم ترین و غنی ترین ایالات ایران در زمینه تحقیقات و کاوشهای باستان شناسی است. نخستین کاوشها در حدود سال 1841 میلادی در زیر تپه ای مصنوعی در نزدیک شهر گرگان انجام شد که خزانه معروف استراباد در ان کشف گشت. کارشناسان بعضی از این اشیای موجد در آن خزانه را که شباهت بسیار با کشفیات تپه حصار دامغان داشته متعلق به هزاره سوم پیش از میلاد و (متعلق به حدود 5 هزار سال قبل) دانسته اند.

در اواخر قرن نوزدهم در محلی به نام خرگوش تپه در نزدیکی گرگان امروز (در قسمت شمال شهر) نیز تحقیقاتی انجام شد. در سال 1931 یک گروه امریکایی از دانشگاه پنسیلوانیا به روستای معروف تورنگ تپه در 20 کیلومتری شرق گرگان رفته و به کاوش و آنالیز پرداختند و به آثاری ارزشمند از تمدن قدیم در این منطقه دست یافتند.

در سال 1933 نیز یک گروه باستان شناسی سوئدی به منطقه گرگان آمدند و پس از مطالعه حوزه رودخانه قره سو یا سیاه آب در شمال گرگان اعلام کردند، بیش از 300 تپه تاریخی در این منطقه وجود دارد که یکی از آنها شاه تپه بزرگ یا اسلام تپه است که در 15 کیلومتری شمال غربی گرگان قرار گرفته است.

در مجموع با توجه به کاوشهای متعدد باستان شناسان و کشفیات خبرنگارانن، گرگان مرکز و محل تمدن پیشرفته پیش از آریایی ها در سواحل شرقی دریای خزر بوده است.

با ورود اسلام و در سده های آغازین آن ایالت گرگان صندلی ارزشمندی در شکوفایی فرهنگ و تمدن اسلامی داشت. شهرهای جرجان و استراباد از این ایالت مهد دانشمندان بزرگ آن دوران بود. عنصرالمعالی کیکاوس (از آخرین امیران آل زیار و نگارنده کتاب گرانقدر قابوس نامه) و عبدالقاهر جرجانی (صاحب تألیفات گرانبها در صرف و نحو و معانی و بیان عربی) در تحول ادبیات فارسی و عربی نقش مهمی داشتند. قابوسنامه را، همچنین، مجموعه تمدن اسلام پیش از مغول نام نهاده اند.

در علم پزشکی نیز این منطقه سهم عمده ای در دنیا اسلام داشته به گونه ای که دو تن از معروفترین پزشکان ایران و دنیا، ابوسهل مسیحی و سیداسماعیل (حکیم) جرجانی صاحب دایره المعارف ذخیره خوارزمشاهی، از این سرزمین بوده اند.

میرداماد و میرفندرسکی، دو فیلسوف بزرگ و فخرآفرین دنیا اسلام، نیز از این منطقه برخاسته اند.

در زمان قاجاریه ایران به 4 ایالت و 12 ولایت تقسیم شده بود و منطقه یا سرزمین استراباد یکی از آن ولایات بود که به هشت بلوک یا هفت و نیم بلوک به نامهای انزان، سدن رستاق، استراّباد، شاهکوین و ساور، دهات ملک، کتول، فندرسک و رامیان، و کوهسار، و همچنین دو طایفه بزرگ ترکمن به نامهای یموت و گوکلان تقسیم شده بود. هر یک از این بلوک ها را یک نایب الحکومه زیر نظر حکمران استرآباد اداره می کرد.

شهر گرگان (استراباد) در گذشته، و از حدود 500 سال قبل دارای سه محله بزرگ به نامهای نعلبندان، سبزه مشهد و میدان بوده که که دارای چندین محله فرعی بوده اند. این سه محله هنوز هم به همین نامها وجود دارند و بیشتر مساجد و تمام تکایای قدیمی و معابد و زیارتگاهها و مکان مذهبی شهر نیز در همین محلات قرار دارند که امروز بافت قدیم و معماری سنتی و تاریخی این شهر و بخش عمده ای از میراث فرهنگی این دیار را تشکیل می دهند.

از حدود 7 قرن پیش، گرگان امروز (و استراباد دیروز) همیشه مهمترین شهر این منطقه بوده و در حالی که سایر مناطق روستاها و آبادی هایی کوچک بوده اند، گرگان همیشه شهری آباد و پر جمعیت بوده است.

بسیار از اهالی قدیمی و اصیل گرگان و بسیاری از روستانشینان حومه شهر گرگان، هنوز این شهر را استرآباد می خوانند و خانواده های معتبر و اصیل این شهر نیز به نام خانوادگی و یا پسوند استرآبادی موسوم اند.

گرگان نامی است فراگیر که مذهب ها و قومیت ها را نیز درنوردیده است، آنچنان که خانواده هایی بزرگ و اصیل از شیعه و سنی، ترکمن و فارس، و شهری و روستایی در گذشته و حال به گرگانی، و هم به جرجانی موسوم بوده و هستند که با تفاهم و برادری، روزگار گذرانده اند. همچنین نام های خانوادگی گرگانلی (منسوب به گرگان) و جرجانلی (منسوب به جرجان) در بین هموطنان ترکمن ما بسیار مرسوم است.

علاوه بر شهری به نام گرگان، در تاریخ و جغرافیای ایران و دنیا، ایالت گرگان، ولایت گرگان، دشت گرگان، رود گرگان، سد گرگان، دیوار دفاعی گرگان، و خلیج گرگان نیز وجود دارند. همچنین در اسناد متعدد تاریخی، دریایی که امروز از آن به عنوان دریای مازندران یا خزر یاد می گردد، در گذشته به نامهای دریای طبرستان، دریای قزوین و دریای گرگان هم خوانده می شده است.

گرگان، از شهرهای شمالی کشور ایران، و دارای آب و هوای معتدل است. گرگان فعلی تا سال 1316 هجری شمسی به استرآباد یا استاره آباد موسوم بود. گرگان قدیم که به عربی جرجان خوانده می شد شهری آباد و مهم بود که در نزدیکی گنبد امروزین قرار داشت. گرگان فعلی مرکز استان گلستان است. استان گلستان در سال 1376 با جدا و منتزع شدن بخش شرقی (حدود دوپنجم از خاک) استان مازندران ایجاد و تآسیس شد.

انتهای پیغام/