رویشگاهی سازگار برای گونه های متنوع گیاهان دارویی - مجله رویگری

استان گیلان به دلیل بارش های فراوان، داشتن خاک حاصلخیز و تنوع اقلیمی (کوهستانی، جلگه ای و حتی اقلیم نیمه خشک، خشک و بیابانی)، یکی از مهم ترین رویشگاه های گیاهی کشور بوده و از نظر پوشش گیاهان دارویی بسیار غنی است. گیاهان دارویی همیشه در طول تاریخ صندلی ویژه ای در زندگی مردم این استان داشته و از این گیاهان برای درمان دردها و داشتن بدنی سالم استفاده می کردند. گواه این مدعا، وجود گیله تجربه یا طب سنتی گیلانی است که بر سه پایه درمان با دعاها، کارد (جراحی) و مهم تر از همه، درمان با داروهای گیاهی منطقه راسخ است.

کتاب گیاهان دارویی و معطر گیلان تألیف ولی الله مظفریان؛ پژوهشگر و گیاه شناس و عضو هیأت علمی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور، گیاهان دارویی استان گیلان که بخشی از فلور غنی این استان است را در دو بخش گیاهان بی گل و گیاهان گلدار معرفی و صندلی ارزشمند و فراموش شده این منابع خدادای و تجدیدپذیر را یادآوری می نماید.

این کتاب به روش الفبایی تیره، جنس و گونه تدوین و سعی شده بلافاصله بعد از توضیح و توصیف مختصر گیاه، عکس های مرتبط با همان گیاه برای شناسایی آسان تر ارائه گردد. علاوه بر سیستم الفبایی نام های علمی ارائه شده در متن، در انتهای کتاب، فهرست الفبایی نام های علمی گیاهان، نام های اصلی و مترادف ها، به همراه فهرست الفبایی نام های فارسی برگرفته از فرهنگ نام های گیاهان ایران، ارائه شده است.

در گزارش پیش رو، بعضی از این گیاهان ارزشمند از نظر پراکندگی جغرافیایی و کاربردهای درمانی معرفی می شوند.

تاج خروس دورگ، تاج خروس رنگین سنبل

پراکندگی جغرافیایی: به صورت علف هرز در اغلب نواحی معتدله و معتدله سرد. گیلان: منجیل، رودبار، رودبار به رشت، امامزاده هاشم، رشت، کیاشهر، پارک ملی بوجاق، غازیان، بندرانزلی، پیلمبرا، جنگل کیسوم، اسالم، اسالم به خلخال، هشتپر، دره کُرکان رود، لوندویل، اطراف تالاب استیل.

مصارف و کاربردها: برگ ها و گیاه کامل مصرف می گردد. گیاه قابض، ضد اسهال خونی است و سبب ترمیم زخم ها و مانع خونریزی از روده می گردد.

(گیاه خاس)

خاس / پاکسازی روده

پراکندگی جغرافیایی: جنگل های سراسر گیلان.

مصارف و کاربردها: برگ ها و میوه های آن مصرف می گردد. خاس امروزه کمتر مصرف می گردد. برگ های آن مدر، تب بر و مسکن است و برای درمان تب ها، یرقان و روماتیسم به کار می رود. میوه های خاس روده را پاکسازی و اگر به مقدار زیاد مصرف گردد، سبب استفراغ می گردد. میوه خاس به ویژه برای بچه ها سمی است و باید آن را زیرنظر متخصصین مصرف کرد. با توجه به پراکندگی اختصاصی این گونه در جنگل های شمال ایران، در طب سنتی ایران برای آن کمتر صندلیی شناخته شده است و اصولا به عنوان گیاه دارویی شناخته نمی گردد.

(گیاه عشقه)

عشقه، پاپیتال / تصفیه نماینده خون

به حالت کاشته شده به منظور استفاده زینتی و زمین پوش در استان گیلان و در اغلب نقاط معتدله و معتدله سرد.

مصارف و کاربردها: برگ های گیاه مورد استفاده قرار می گیرد، خواص درمانی آن در استعمال داخلی، ضد اسپاسم دستگاه تنفسی، خلطآور، تصفیه نماینده خون، صفراآور، آسان نماینده عادت ماهیانه و در معالجه امراضی مانند سیاه سرفه، برونشیت های مزمن، ذات الریه، لارنژیت، نقرس، دردهای روماتیسمی، سنگ صفراوی، بی کفایتی قاعدگی، ترشحات سفید، فشار خون بالا و در استعمال خارجی برگ های آن ضد دردهای عصبی، منقبض نماینده عروق، ضد احتقان، تخریب نماینده گلبول های قرمز و برای معالجه امراضی چون سلولیت، دردهای عصبی و روماتیسمی، زخم ها و سوختگی ها، پینه، میخچه و پولیپ های بینی به کار می رود.

میوه آن سمی و حساسیت زاست. برگی های سمی آن به صورت ضماد برای تسکین دردهای عصبی، روماتیسم و سیاتیک به کار می رود و به صورت تتور برای درمان دندان درد و سیاه سرفه کاربرد دارد.

(گیاه گل گاوزبان)

گل گاوزبان / آرام بخش

پراکندگی جغرافیایی: رستم آباد، منجیل، بره سر به داماش، ارتفاعات جنگلی گیلان، منطقه وسیع اشکورات، بین آستارا و اردبیل.

مصارف و کاربردها: گل های خشک شده این گیاه به علت معرق بودن در برطرف عوارض گریپ و سرماخوردگی به کار می رود. در طب سنتی ایرانی اصولا گل های این گیاه به همراه ریشه های گیاه سنبل الطیب به عنوان آرام بخش مصرف می گردد، اما در هیچ یک از منابع معتبر علمی در خصوص خواص گل گاوزبان ایرانی و اثرات درمانی آن اشاره ای نشده است و برای آشنایی بیشتر با مصارف دارویی آن نیازمند تحقیق و تفحص بیشتر هستیم.

(گیاه هفت کول)

هفت کول / ترمیم لثه های فرسایش یافته

پراکندگی جغرافیایی: ارتفاعات بیشه زاری بین ناو و اندبیل، ارتفاعات بیشه زاری استان، اشکورات، زیار به شوئیل به پی نوند.

مصارف و کاربردها: برگ و میوه این درختچه اثر قابض دارد و از جوشانده آن ها برای درمان اسهال خونی و اسهال های ساده استفاده می گردد. در استعمال خارج از جوشانده آن ها به صورت غرغره در برطرف آنژین های ساده و ورم لثه استفاده می نمایند. ضمناً پزشکان در گذشته اعتقاد داشتند که برای ترمیم لثه های فرسایش یافته می توان از این جوشانده بهره گرفت.

با توجه به پراکندگی جغرافیایی این گونه در ارتفاعات بالای جنگل های خزری و ارسباران و شناخت کم اطباء سنتی از آن به نظر می رسد در طب سنتی ایران صندلیی برای آن تعریف نشده و برای آشنایی واقعی با ارزش های دارویی آن نیازمند تحقیق و تفحص بیشتر می باشیم.

(گیاه زوفا)

زوفا / مفید در معالجه آسم و تنگی نفس

پراکندگی جغرافیایی: چابکسر، جواهردشت، دامنه های سماموس، اسالم به خلخال، بالای اسب بونی.

مصارف و کاربردها: خلط آور و ضد احتباس ترشحات برونشی، گندزدا، ضدسرفه، نرم نماینده، محرک بصل النخاع، افزایش دهنده فشار خون، معرق، مدر، بهبوددهنده هضم، محرک معده، پیش اندازنده قاعدگی، دافع کرم، ضد سرطان، برای معالجه آسم، تب یونجه، تنگی نفس، برونشیت های مزمن، سرفه، گریپ، سل، بی اشتهایی، اختلالات پوستی، روماتیسم ها، فشار خون پایین، سنگ مجاری ادراری، تب های توأم با بثورات، سوءهاضمه، ضعف هضم، دردهای ناشی از التهاب معده، قولنج، ترشحات سفید و در استعمال خارجی اثرات التیام بخش و محلل دارد. برای درمان زخم ها، خونمردگی، ضایعه پوستی ناشی از سیفلیس، حالات سرطانی و اگزما به کار می رود.

زوفا، اثرات درمانی زخم گلو، خلط آور، تحریک نماینده پوست، ضدویروس و ایدز دارد.

نخستین چاپ کتاب گیاهان دارویی و معطر گیلان در 659 صفحه با شمارگان یک هزار نسخه از سوی انتشارات فرهنگ ایلیا راهی بازار نشر شده است.