جهش نشر الکترونیک در سال کرونا - مجله رویگری

سالیان سال دست دریافت کتاب، تورق و مطالعه کتاب از روی خطوط، صحافی و جلد کتاب و حتی استشمام بوی کتاب همگی اِلمان هایی بودند که باعث شدند ارتباطی محبت آمیز و عمیق بین افراد و کتاب ها شکل بگیرد. برای همین اولین دغدغه افراد به ویژه علاقه مندان به کتاب در مورد کتاب های الکترونیک، این است که آیا رونق کتاب های الکترونیک تهدیدی برای از بین رفتن کتاب های چاپی و کاغذی هستند یا نه؟

فکر می کنم این تعریف طی چندین سال اخیر به صورت کامل بین افراد جا افتاده و پاسخ این شکل سوالات کاملا عیان گشته است که نشر الکترونیک هیچ گاه به دنبال جایگزین شدن کتاب های چاپی و سنتی نیست، بلکه اقتضائات زمان و سیر تحولات تکنولوژی و گسترش ابزارهای ارتباطی این امکان را برای افراد ایجاد کرده است تا بتوانند از اوقات بیکاری و زمان های خالی خود در طول روز استفاده بیشتری کنند. از طرفی گسترش روزافزون تکنولوژی و همه گیری استفاده از دستگاه های هوشمند، باعث ایجاد این قابلیت شده است که بتوانیم از این دستگاه هایی که در دسترس همه است به شکل های موثرتری از جمله کتاب خواندن و کتاب شنیدن استفاده کنیم.

باید توجه داشت زمانی که راجع به نشر الکترونیک صحبت می کنیم، بایستی ابتدا راجع به فرصت هایی که این نشر برای ما ایجاد می کند، حرف بزنیم. نبایستی از خاطرمان ببریم که زیرساخت های توزیع کتاب در کشور با مسائل فراوانی همراه است. نباید فراموش کنیم بسکمک از شهرهای ما کتاب فروشی ندارند یا درصورت وجود، کتاب فروشی ها مکانی برای توزیع و فروش کتاب های درسی و کمک آموزشی است، نه کتاب های عمومی. پس نباید از مدینه فاضله ای صحبت کنیم که عملا این نگاه واقع نگرانه نیست.

اگر بخواهیم بر مبنای واقعیات موجود صحبت کنیم، تهیه یک کتاب از بسکمک از شهرستان های کشور با مسائل عدیده ای همراه است؛ یا پُست در بسکمک از نقاط با تاخیر بسیار زیاد کتاب ها را به دست افراد می رساند و بعضا کتاب در راستا حمل آسیب می بیند؛ یا شرکت های پخش و کتاب فروشی ها به بسکمک از نقاط کشور دسترسی ندارند. حال همه این ها را زمانی تصور کنید که ما مشتاقانی از سراسر کشور داریم که دوست دارند عناوین تازه منتشر شده در بازار نشر را تهیه و مطالعه کنند. اولین امکان و فایده نشر الکترونیک این است که همه این محدودیت ها و مسائل را برطرف می کند.

از بحث های همیشه مطرح در روبروه با کتاب وکتاب خوانی، بحث قیمت است. یعنی درست است که کتاب کاغذی خیلی خوب و محبوب است و جای خاص و ویژه ای در ذهن و قلب همه ما دارد؛ اما از طرفی قیمت کاغذ و زینک و پارامترهای تعیین کننده قیمت کتاب کاغذی طی چند سال اخیر با تورم و گرانی شدید همراه بوده است؛ در نتیجه کتاب بهای نسبتا بالایی پیدا کرده که بخش های زیادی از جامعه توانایی تهیه کتاب کاغذی را ندارند.

ما نمی توانیم تأثیر عوامل اقتصادی را منکر شویم؛ زیرا در شرایط اقتصادی تورمی معمولا آسیب پذیرترین کالا در سبد مصرفی خانوار، محصولات فرهنگی هستند. طبیعا وقتی شرایط اقتصادی سخت می شود و افراد با مضایق مختلف زندگی خود را مدیریت می کنند، بسیار سخت است که بخواهند سراغ کالاهای فرهنگی از جمله کتاب بیایند. در اینجا باز هم نشر الکترونیک با توجه به اینکه می تواند کتاب ها را با قیمت محدودتر و به صرفه تر در اختیار افراد قرار دهد؛ آن ها را از فرصت مطالعه محروم نمی کند.

در بیان لزوم و مزایای نشر الکترونیک بحث های دیگری را هم می توان اعلام کرد. مانند اینکه حمل کتاب در هر جایی میسر نیست، اما تلفن همراه یا تبلت شما همیشه در دسترس و همراه شما است. امکانات نشر الکترونیک به خصوص در بخش پژوهشی مانند امکان جست وجو، هایلایت و ذخیره کردن و به اشتراک گذاشتن، همه و همه مباحثی است که بارها درباره آن صحبت شده و ضرورت نشر الکترونیک را بر همگان ثابت کرده است.

بر فعالان صنعت نشر پوشیده نیست که نشر الکترونیک طی چند سال اخیر رفته رفته بین مردم جا باز کرده و بازار کتاب های الکترونیک و صوتی در کشور با شیب معقولی رشد داشته است. عادت مصرف مطالعه کتاب های الکترونیک و صوتی با یک شیب نسبتا صعودی افزایش داشته و مخاطبان به مطالعه شیوه های نوین نشر علاقه مند شدند.

وقتی ما حجم بازار کتاب های الکترونیک را طی سال 98 با سال های قبل از آن مقایسه می کنیم، متوجه می شویم که هر سال رشد دو تا سه برابری نسبت به سال قبل اتفاق افتاده است. درصورتی که در بازار کتاب های چاپی و کاغذی شاهد چنین رشدی نیستیم و نهایتا رشد به میزان تورم ناشی از افزایش قیمت کتاب ها اتفاق افتاده است. اما در مورد کتاب های الکترونیک به این شکل نیست و تعداد نصب فعال اپلیکیشن های عرضه کتاب الکترونیک و صوتی طی چند سال اخیر هر ساله چهار تا پنج برابر شده و حجم بازار کتاب های الکترونیک و صوتی طی سه سال اخیر هر سال نسبت به سال قبل خود حداقل رشد دو تا سه برابری داشته است.

تعداد عناوین عرضه شده در بازارهای کتاب الکترونیک و صوتی هم رشد دو تا سه برابری داشته اند و همه این ها نشان می دهد که ما در این حوزه با یک رشد تصاعدی همراه هستیم. اما سال 99 سال خاص و ویژه ای برای بازار کتاب های الکترونیک و صوتی بود. یعنی بازاری که با یک شیب صعودی رشد طبیعی خود را دنبال می کرد؛ با شرایطی روبرو شد که اقبال گسترده مردم نسبت به خرید کتاب های الکترونیک و صوتی را به همراه داشت.

در سالی که مردم به دلیل کرونا، رعایت مسائل بهداشتی، عدم اعتماد به نظام توزیع و افزایش قیمت ها، اقبال کمتری به خرید کتاب های چاپی داشتند؛ مراجعه افراد برای تهیه کتاب های الکترونیک و صوتی رشد به شدت جهشی را تجربه کرد. این مساله با اقدام حمایتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از همه پلتفرم های عرضه کتاب الکترنیک و صوتی در ابتدای سال همراه شد؛ اقدامی که در مجموع باعث شد تعداد نصب اپلیکیش های کتاب الکترونیک و صوتی و میزان فروش آن ها در سال 99 نسبت به سال 98 افزیش چهار تا پنج برابری را تجربه کند.

لذا می توان جمع بندی کرد که بازار کتاب های الکترونیک و صوتی در کشور طی سه یا چهار سال اخیر، دارای یک رشد تصاعدی با شیبی ثابت بوده است، که سال 99 به خاطر شرایط کرونایی این شیب یک رشد جهش یافته را تجربه کرده است و همین امر باعث شد عادت مطالعه کتاب های الکترونیک و صوتی در سال 99 به شدت بین مخاطبان ترویج یافته و اقبال گسترده ای را از سمت مخاطبان در این بازار شاهد بودیم.

حال سوال اینجاست چه باید کرد تا این اقبال که از سمت مردم اجرا شده را به نحو درستی پاسخ دهیم. ابتدا اینکه باید تعداد کتاب هایی که در این بازارها عرضه می شود، هرچه بیشتر و با یک فرایند برنامه ریزی شده رشد کند. زیرا مردم به این حوزه مراجعه می کنند و دوست دارند کتابی که به دنبال آن هستند را در این بازارها پیدا کنند.

نکته دیگر اینکه ناشرها باید اعتماد بیشتری نسبت به این فضاهای جدید داشته باشند و ترس و نگرانی های خود را کنار بگذارند. زیرا کرونا ثابت کرد این بازارها غیرقابل انکار و چشم پوشی هستند و ناشرها بایستی تعامل بیشتر و بهتری با این پلتفرم ها داشته باشند.

نکته دیگر تقاضای رفتار حرفه ای از همه پلتفرم ها است؛ زیرا رفتارهای انحصارگرایانه و ساختارشکن و عدم رعایت حق السهم های متعارف با ناشران می تواند برای رشد بازار مخرب باشد و نظم طبیعی را که بازار طی می کند را بر هم بزند و فضا را از یک فضای رقابتی سالم به یک فضای نسبتا ناسالم تبدیل کند.

همچنین نهادها و ارگان های فرهنگی که علاقه مند به ترویج کتاب و کتابخوانی هستند، بایستی حمایت هایی که طی سال های قبل و در غیاب کرونا، با حمایت از تهیه و اهدای کتاب های چاپی انجام می دادند، امروز این امور را از طریق بسترهای الکترونیک انجام داده و مخاطبان خود را به تجربه فضای نوین هدایت کنند و یک تعامل منطقی با این پلتفرم ها شکل دهند.

در نهایت دولت هم بایستی از راستا حمایت و تسهیل قوانین، ریل مناسب برای حرکت و رشد کسب و کارهای فعال در حوزه کتاب های الکترونیک و صوتی را ایجاد و راستا توسعه کتاب های الکترونیک کشور را هموار نماید.