نقد انیمیشن ربات وحشی؛ سفر قهرمانی یک ربات با پیغام مهر و صلح - مجله رویگری

هشدار: در نقد انیمیشن ربات وحشی خطر لو رفتن داستان وجود دارد.

انیمیشن ربات وحشی ایده درخشانی دارد. قرار نیست با قهرمان رباتش قصه ای تلخ و سیاه درباره عاقبت و سرنوشتِ جهانی مبتنی بر هوش مصنوعی به ما هشدار دهد. اتفاقاً کاملاً برعکس، رباتی فوق پیشرفته را در شرایطی قرار می دهد که نه همراه با انسان ها که حیات وحش در برابر جهان مصرف گرای ماشینیِ غریبه با احساس قرار بگیرد و پیروز گردد. اگرچه این پیروزی از ابتدا قابل حدس است و این از عنصر غافلگیری قصه می کاهد، با این حال، نمی توان منظره بلندپروازانه سازندگان اثر و دریم ورکس را نادیده گرفت. آنچه این گروه در ربات وحشی به لطف جهان آزاد انیمیشن به تصویر کشیده اند، غایت آرزوی انسان آرمانگراست؛ جهانی متحد که با قانون بخور تا نخورده نشی پیش نمی رود و عشق و همبستگی در آن در اولویت است. بله، این رؤیاست و به خصوص احتمال تحققش با حیوانات، با درک و امکانات انسان امروز، تقریباً صفر است. اما کسی چه می داند در آینده چه اتفاقی می افتد؟ شاید واقعاً رباتی همانند رازِ ربات وحشی ساخته گردد که ظرف چند ثانیه خودش بتواند زبان حیوانات را رمزگشایی کند و یاد بگیرد. یا این قابلیت را داشته باشد که با برقراری ارتباط با بچه حیوان در خود احساس غریزی مادرانه پرورش دهد.

ربات وحشی درباره رباتی به نام راز است که بر اثر سقوط هواپیمای حاملش در جزیره ای دورافتاده تنها مانده است. ظاهراً او تنها رباتی است که از این مهلکه جان سالم به در برده و کار می نماید. ربات روشن می گردد و خودش را در جایی غریبه می بیند. هیچ ایده ای ندارد که کجاست و چه باید بکند. او از آن دسته ربات هایی است که باید برایش وظیفه تعریف گردد تا بتواند کارش را انجام دهد. اما در این مکان غریبه کسی نیست که بتواند وظیفه ای برای او تعریف کند. بنابرین، راز همانند انسانی که قدم به محیطی غریبه می گذارد، ابتدا آغاز به شناسایی اطرافش می نماید و چون هوشمند است و جسمش از فلز سخت، طعمه ساکنان جنگل نمی گردد. بعد از مدتی کوتاه سر و کله زدن با سیستم خودش و چندین سقوط و آسیب که به لطف ساختار قدرتمندِ از بین نرفتنی اش با حیوانات و طبیعت حیات وحش دست و پنجه نرم می نماید تا بتواند در محیط نو ناشناس جا بیفتد. به زودی به زبان حیوانات که همان زبان آدمیزاد است -چون به هر حال ما مخاطبان باید بفهمیم این موجودات چه می گویند- حرف می زند و بعد از پیدا کردن یک تخم غاز، وظیفه ای هم پیدا می نماید.

این بزرگ ترین آرزوی انسان است که بتواند زبان حیوانات را بفهمد و در حیات وحش با وجود ارتباط با موجودات وحشی اش که صدهزار بار از او قوی ترند، زنده بماند. راز به لطف ربات بودنش توانایی انجام این کار را دارد. آن هم در جهانی که ظاهراً دیگر انسان ها کارگر ربات ها هستند یا در کنار هم زندگی را می گذرانند. ما چیز زیادی از این جهان نمی بینیم؛ نیازی هم نیست ببینیم. آنچه ما می بینیم، فرایند به ثمر رساندن وظیفه ای است که برای راز تعریف شده است. در جایی که همه او را هیولا می نامند. اگر انسان که ظاهری مشابه حیوان دارد، این قدر عامل وحشت حیوان و حیات وحش است، بدیهی است که یک ربات تمام فلزی که ظاهراً نامیراست، هیولا به نظر بیاید. اما راز به خاطر سیستم عاملش باید هر طور شده وظیفه اش را انجام دهد؛ وظیفه ای که آن را به لطف دوست نوش، فینکِ روباه که اول مثل تمام حیوانات جنگل به او حمله می نماید و بعد چون مثل راز در جنگل بیگانه است، تبدیل به همراه (سایدکیک) او می گردد.

این زوج ساختن امضای انیمیشن های دریم ورکس است. سایدکیک ها معمولاً نقش مهمی در قصه های انیمیشنی مرسوم دریم ورکس (و دیزنی) ایفا می نمایند. معمولاً اولش خطرناک و شرور جلوه می نمایند و بعد به زودی معین می گردد که خیلی مهربان و البته ابله اند. ابله بامزه. سایدکیک ربات وحشی چون روباه است، ابله نیست اما بامزه و مهربان هست. باهوش و عاقل هم هست و در این مورد به خصوص، برخلاف بیشتر شخصیت های روباه انیمیشنی (به جز آقای فاکس وس اندرسون) باوفا. مکاری روباه اینجا به هوشمندی تعبیر شده و تنها بودنش به خاطر ویژگی هایش باعث شده رابطه محبت آمیز با ربات را ترجیح دهد. البته، وقتی متوجه می گردد از ربات برای او غذا درنمی آید. بچه غاز می تواند غذایش باشد که چون انتخابش همراهی با ربات است، از آن صرف نظر می نماید. با این حال، قانون جنگل را که بر اساس قانون بقا پیش می رود، دائماً به رازِ ربات یادآوری می نماید.

از سوی دیگر، راز به حکم وظیفه باید بچه غاز را بزرگ کند. چگونه؟ باید یاد بگیرد که او را زنده نگه دارد. غذا به اش بدهد. راه رفتن را یادش بدهد، و بعد شنا و پرواز را. راز بخش های اول را به لطف حضور دوستان تازه اش که کم کم با او ارتباط بهتری برقرار می نمایند، انجام می دهد. مشکل این است که برایتبل در مقایسه با غازهای دیگر جثه کوچک تری دارد و چون با یک ربات بزرگ شده، رفتار ربات گونه دارد. بله، یک بیگانه، بیگانه ای دیگر را تربیت می نماید. راز به سرعت متوجه این مشکل می گردد و همانند تمام مادران دلسوز جهان، به غریزه ای که معلوم نیست از کجا در او پرورش یافته است، وارد عمل می گردد تا فرزندش را به نقطه ای که باید برساند.

ریتم تند فیلم در رسیدن به این نقطه اوج اول قصه باعث می گردد احساس کنی یک فیلم کامل را دیده ای و حالا تنها چیزی که به جامانده این است که برایتبل بتواند شنا کند و بعد با همنوعانش پرواز و به جای دیگری کوچ کند. اما در نهایت ناباوری، این ها تازه در یک سوم ابتدایی فیلم اتفاق می افتد و قصه قرار است هزار پیچ و تاب دیگری بخورد. فیلم هم از این روند روایت بهره می برد و هم ضربه می خورد. چون وقتی از این نقطه اوج عبور می نماید، هم ریتمش می افتد هم قصه چندین پیچش به خود می بیند که البته سرگرم نماینده است، اما در لحظاتی کسل نماینده هم می گردد. به خصوص برای مخاطب کودک که یک خط داستانی سرراست را راحت تر دنبال می نماید، و مخاطب هدف این انیمیشن بچه ها هستند.

اما ربات وحشی یک قصه سفر قهرمانی رباتیک را هم می خواهد روایت کند که خب بحر طویل است و بخش شگفت انگیزش هم در همین است؛ اینکه رباتی وظیفه محور (یعنی رباتی که باید برایش وظیفه ای تعریف گردد و بر آن اساس، کارش را انجام دهد) تو گویی انسان در سرزمین عدن است. از یک ماشین فوق هوشمند پیشرفته به مرورِ زمان با یادگیری زندگی در بدوی ترین حالتش، به چیزی مابین انسان و حیوان تبدیل می گردد. آنچه شاید در فکر ما مفهوم ابرانسانی را متبادر کند، البته در کالبد ربات. چیزی که حتی خالق خودش را هم به شگفتی وامی دارد و بر خلاف، انسان در عدن از خانه اش تبعید نمی گردد. می ماند تا سفر قهرمانی اش را به خاتمه برساند و شاهد به ثمر نشستن سفر قهرمانی فرزندش هم باشد. از این نظر، رازِ ربات ربات وحشی را می توان یکی از برترین مادرهای تاریخ سینما دانست. (بله، شخصیت راز به گفته خالقش زن در نظر گرفته شده است.)

این ربات بدون کلیشه های مرسوم مادرانه یکی از دلسوزترین، عاشق ترین و قدرتمندترین مادران جهانست که این آرزو را در فکر می کارد که کاش انسان می توانست به چنین نسخه ای از خودش تبدیل بگردد. هم احساس مسئولیت پذیری را در بالاترین سطحش داشته باشد و هم هوشمندی و امکانات یک ربات را که بتوان به یاری آن به خوبی از پس مسئولیت هایش برآید، مثلاً دست های اتوماتیک و همه کاره اش از او جدا گردد و بتوانند بچه را همراهی کند و در صورت نیاز از خطر نجات دهد. آیا این غایت آرزوی تمام مادران جهان نیست؟ یا وقتی فرزند به خاطر عجیب بودن و فرق داشتنش با همنوعانش از او گلایه می نماید، به جای نادیده گرفتن، کاری کند که او به آنچه می خواهد تبدیل گردد. آیا این غایت آرزوی تمام بچه های جهان نیست؟

ربات وحشی تا جایی که در جهانی وحش می گذرد، عالی است. تمام مراحل بزرگ شدن برایتبل و زحماتی که راز و فینک و بقیه حیوانات در این مسیر می کشند، اوقات خوشی است که با انیمیشن شاهکار تیم سازنده خوش تر و مهیج تر می گردد. مشکل قصه از جایی آغاز می گردد که ربات های دیگر از راه می رسند و می خواهد برایتبل را با خود ببرند. البته بدیهی است که قصه به اینجا برسد. چون راز از ابتدا می داند که بعد از انجام وظیفه باید فرستنده اش را روشن کند تا صاحبانش بیایند و او را با خود ببرند. حالا راز احساسات مادرانه پیدا نموده و به حیات وحش وابسته شده و نمی خواهد به همنوعانش بپیوندد. بنابراین، دچار تردید است و همین تردید برایش مشکل ساز می گردد.

تا همین جا هم آن قدر قصه پرپیچ و تاب بوده که وقتی به این نقطه می رسد، از نفس می افتد و احساس همذات پنداری با راز قطع می نماید. چون در پرداخت دچار مشکل است. شاخه شاخه شدن قصه این مشکل را بیشتر می نماید. چون راز برای ایستادن در برابر همنوعان شرورش به اتحاد با حیوانات نیاز دارد که این خود قصه دیگری است. تو گویی قصه در بخش پرداختن به جهان ربات ها رها می گردد. ربات ها قرار است مخوف باشند و قرار است ما از از دست دادن راز و احتمالاً از بین رفتنش بترسیم. اما نه ربات ها و نه حملاتشان با وجود کوشش زیادی که شده است، آن قدر احساس خطر ایجاد نمی نماید. از پیش می دانی که راز و دوستان وحشی اش برنده این نبرد خواهند بود. با یک سری تهمیدات کاملاً ابتدایی به سبک انیمیشن های دیزنی که در اجرا حقیقتاً فوق العاده است اما در ساحت این قصه و یک سری نیروی متخاصم هوشمند کمی سبک است و خاتمه پیش بینی شده ای را برای این انیمیشن رقم می زند.

3.5

میانه

نکات مثبت

• ریتم مناسب نیمه اول
• محتوا و پیغام انسانی قوی
• خلق لحظات احساسی عمیق و تأثیرگذاری
• انیمیشن و طراحی های شخصیت فوق العاده
• صداپیشگی استثنایی بازیگران به خصوص صداپیشه شخصیت رازِ ربات

نکات منفی

• افت ریتم در نیمه دوم
• خاتمه بندی پیش بینی پذیر
• رها شدن قصه در یک سوم خاتمهی

جز این موارد، انیمیشن ربات وحشی بی نقص است. این خاتمه بندی ها هم به احتمال زیاد از سوی تهیه نماینده تحمیل می گردد. فیلم معیناً پیغام دفاع از محیط زیست و صلح با طبیعت دارد که می تواند به جهان انسانی و روابط میان انسان ها هم اطلاق کند. اما بخش مبارزه با رباتش که از همان ترس از آینده نشئت می گیرد، کمی زیادی است و زیبایی قصه را از آن می گیرد. اما در حوزه انیمیشن بی نقص است. ربات وحشی این سفر قهرمانی را با انیمیشنی شاهکار روایت می نماید. طراحی شخصیت های حیوانی و جنگل که امضای دریم ورکس را دارد اما با حال و هوای نقاشی دستی اش یادآور کارهای کلاسیک دیزنی است، با صد برابر وضوح و دقت بیشتر که البته آن را مدیون پیشرفت تکنولوژی و طراحان فوق العاده اش است.

در طراحی ربات که سعی شده تا حد زیادی به انسان شباهت داشته باشد، در واقع، انسانی با قابلیت های رباتیک باشد، ظرافتی به کار گرفته شده است که باعث می گردد او را به عنوانی مادری دلسوز و مسئولیت پذیر بپذیری. صحنه دویدن راز با برایتبل روی شانه هایش، در حالی که دست هایش مثل پرنده باز شده و در باد تکان می خورند (طبعاً حرکت رباتی است)، فوق العاده است. صداپیشگی این انیمیشن به خصوص، لوپیتا نیونگو (بازیگر برنده اسکار فیلم دوازده سال بردگی) در نقش راز، اعجاب انگیز است. این بازیگر پیش از این استعداد خود را ثابت نموده اما در نقش یک ربات یکی از برترین صداپیشگی های ربات و هوش مصنوعی را ارائه نموده است. در عین بی احساسی احساس دارد و این شگفت انگیز است. پدرو پاسکال که صداپیشه فینک است هم کارش را درست انجام داده است. به میزان یک سایدکیک، نه بیشتر و نه کمتر.

نقد انیمیشن ربات وحشی بازتاب دیدگاه های شخصی نویسنده است و لزوما موضع خبرنگاران مگ نیست

منبع: خبرنگاران مگ